Kiedy można zastrzec karę umowną?

Kara umowna została uregulowana w art. 483 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z §1 powołanego przepisu można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). W świetle przytoczonego przepisu kluczowym przy wprowadzaniu do umowy zapisu dotyczącego kary umownej jest właściwe rozumienie rodzaju zobowiązania, względem którego można zastrzec karę umowną. Art. 483 §1 k.c. jednoznacznie przesądza, że kara umowna może być zastrzeżona na wypadek niewykonania nie jakiegokolwiek zobowiązania, lecz jedynie zobowiązania niepienieżnego. Przepisy Kodeksu cywilnego nie wskazują o jakich konkretnie zobowiązaniach niepienieżnych może być mowa. Brak jest również choćby przykładowego wyliczenia tego typu zobowiązań. Oznacza to, że przykłady można w tym przypadku mnożyć.

Kary umowne często stosuje się choćby na wypadek nieterminowego wykonania jakiegokolwiek zobowiązania niepienieżnego. Może więc obejmować niewykonanie świadczenia w terminie (np. niewykonania usługi), nienależyte (niewłaściweg) wykonanie świadczenia, naruszenie zakazu konkrencji, naruszenie nakazu zachowanie poufnego charakteru otrzymanych informacji itp. Niedopuszczalnym jest natomiast zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania zobowiązania pieniężnego. Przykładowo, gdyby w umowie został wprowany zapis nakazujący jednej ze stron zapłacić karę umowną w określonej kwocie na wypadek niezapłacenia przez nią drugeij stronie wynagrodzenia w terminie to taki zapis należałoby potraktować jako nieważny, albowiem jest on sprzeczny z ustawą tj. z art. 483 §1 k.c. 

Przyczyną, dla której kary umownej nie można zastrzec na wypadek niewykonania zobowiązania pieniążnego jest fakt, że ustawodawca przewidział na tę okoliczności odmienną w swej funkcji instytucję jakimi są odsetki. W pewnym sensie pełnią podobną funkcję, jak kara umowna, gdyż są swoistego rodzaju karę za opóźnienie w płatności, ale pomiędzy nimi istnieje jednak szerego różnic. 

Poza wskazaną już najistotniejszą różnicą pomiędzy karą umowną a odsetkami, w przypadku tej pierwszej instytucji Kodeks cywilny nie zawiera precyzyjnego ograniczenia co do maksymalnej wysokości kary umownej. Nie oznacza to jednak, że obowiązuje pełna swoboda. Zgodnie z art. 484 §2 k.c. dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej jeżeli jest ona rażąco wygórowana. Posłużenie się przez ustawodawcę zwrotem nieostrym "rążąco wygórowana" było zabiegiem celowym. Mnogość przypadków, w których zastrzega się kary umowne uniemożliwia wręcz wskazanie ich górnego limitu. Nietrudno sobie wyobrazić sytuacje w których kara umowna w wysokości przykładowo 1 000 zł będzie karą rażąco wygórowana wobec znikomego ryzyka wystąpienia szkody i jej wysokości względem choćby przedmiotu umowy. W innych przypadkach, jak chociażby zastrzeżenie kary umownej na wypadek naruszenia postanowień o zachowaniu poufnego charakteru informacji stanowiących np. tajemnicę przedsiębiorstwa, kara umowa w kwocie kilkuset tysięcy złotych czy nawet i kilku milionów złotych może okazać się adekwatną do skali naruszenia. 

adw. dr Jakub Szynkarek